Omulambo: Ebiruubirirwa by'Okuziika Omuntu mu Obuganda
Omulambo mu Buganda gw'ekifo ky'ennyo mu nnono n'obuwangwa bw'Abaganda. Okuziika omuntu kikola ng'ekifo eky'enjawulo eky'okusisinkana n'okuwa ekitiibwa eri omuntu eyatuuse ku nkomerero y'obulamu bwe. Mu ssaala eno, tujja kutunuulira ebimu ku biruubirirwa ebikulu eby'omulambo mu Buganda n'engeri gye bikwataganamu n'ennono z'Abaganda.
Okugatta Abantu Awamu
Omulambo mu Buganda gukola ng’ekifo eky’okugatta abantu awamu. Mu biseera by’okufiirwa, ab’oluganda, mikwano, ne bannakyewa bakuŋŋaana okugaba empuliziganya n’okusisinkana ab’oluganda abalala. Kino kiyamba okugumya ab’oluganda abafiiriddwa n’okutumbula obumu mu kitundu. Omulambo gukola ng’ekifo eky’okugatta abantu awamu n’okukuuma enkolagana z’ab’oluganda.
Okukuuma Ennono n’Obuwangwa
Omulambo mu Buganda gukola ng’engeri y’okukuuma ennono n’obuwangwa bw’Abaganda. Mu kiseera ky’omulambo, wabaawo mikolo mingi egy’enjawulo egy’obuwangwa egikolebwa. Kino kiyamba okukuuma n’okusomesa emirembe egyaddako ku nnono z’Abaganda. Omulambo gukola ng’ekifo eky’okuyiga n’okusomesa ku buwangwa bw’Abaganda eri abaana n’abavubuka.
Okugaba Ebyetaago eri Ab’oluganda Abafiiriddwa
Omulambo mu Buganda gukola ng’engeri y’okugaba ebyetaago eri ab’oluganda abafiiriddwa. Mu kiseera ky’omulambo, bannakyewa ne mikwano bajja n’ebirabo eby’enjawulo okuwa ab’oluganda abafiiriddwa. Kino kiyamba okugumya ab’oluganda abafiiriddwa n’okubawa obuyambi obw’ebyenfuna mu kiseera eky’okufiirwa. Omulambo gukola ng’ekifo eky’okugaba obuyambi eri ab’oluganda abafiiriddwa.
Okusaba n’Okwegayirira eri Omufu
Omulambo mu Buganda gukola ng’ekifo eky’okusaba n’okwegayirira eri omufu. Abaganda bakkiriza nti abafu basobola okuyamba abalamu mu ngeri ez’enjawulo. Mu kiseera ky’omulambo, abantu basaba n’okwegayirira eri omufu okufuna omukisa n’obuyambi mu bulamu bwabwe. Kino kiyamba okukuuma enkolagana wakati w’abalamu n’abafu mu Buganda.
Ebisale by’Omulambo mu Buganda
Ebisale by’omulambo mu Buganda bisobola okuba eby’enjawulo okusinziira ku mbeera z’ab’oluganda n’emikolo egiteekeddwawo. Wammanga waliwo ebimu ku bisale ebikulu ebisobola okubaawo:
Ekintu | Omuwendo (mu Shilingi z’e Uganda) |
---|---|
Essanduuko | 500,000 - 2,000,000 |
Ebimuli | 100,000 - 500,000 |
Ebyokulya n’ebyokunywa | 1,000,000 - 5,000,000 |
Okukuba amawulire | 100,000 - 500,000 |
Okusima entaana | 100,000 - 300,000 |
Okutambuza omulambo | 200,000 - 1,000,000 |
Ebisale, emiwendo, oba ebigero by’ensimbi ebimenyeddwa mu ssaala eno bisinziira ku kumanya okusinga okubaawo naye bisobola okukyuka mu biseera eby’omu maaso. Okukola okunoonyereza okw’obwa nnannyini kulambikibwa nga tonnaba kukola kusalawo kwonna okw’ebyenfuna.
Mu kufundikira, omulambo mu Buganda gukola ng’ekifo eky’enjawulo eky’okuwa ekitiibwa eri omufu, okugatta abantu awamu, okukuuma ennono n’obuwangwa, okugaba ebyetaago eri ab’oluganda abafiiriddwa, n’okusaba n’okwegayirira eri omufu. Kino kikola ng’ekitundu ekikulu eky’obuwangwa bw’Abaganda era kiyamba okukuuma enkolagana wakati w’abalamu n’abafu.